Dagelijkse schermstrijd

Onze mobiele telefoon vraagt om meer dan regels of restricties

Meer dan ooit kampen min­der­ja­rigen met depressies, angsten, sociale isolatie, slaap­ge­brek, aan­dachts­pro­ble­men en versla­ving. Het wel­zijn van jon­ge­ren we­reld­wijd is de afgelopen jaren sterk gedaald. Een ont­wik­ke­ling die niet los­staat van een apparaatje dat bijna ie­der­een 24/7 dicht bij zich houdt.

Brain rot

Afgelopen de­cem­ber riep Oxford University Press dit woord uit tot het Woord van het Jaar 2024. Het ver­wijst niet naar een let­ter­lijk verrot­tings­pro­ces van de hersenen, maar naar de mentale en cognitieve achter­uit­gang als gevolg van tele­foonversla­ving. Een einde­loze stroom aan platte, bete­ke­nis­loze beel­den en filmpjes voedt deze versla­ving.

Vooral kin­de­ren hebben hier vandaag mee te maken. De hele dag door gaan plaatjes en korte filmpjes, van 15 tot 30 secon­den, aan hen voorbij. Al op jonge leef­tijd krijgen ze een smart­phone in han­den - voor zes op de tien kin­de­ren van acht jaar geldt dit. Een scherm­tijd van acht tot tien uur per dag, alleen al op de tele­foon, blijkt voor deze groep geen uit­zon­de­ring te zijn. Leren of slapen lukt nau­we­lijks, want ze blijven scrollen.

Balletje trappen

Het klopt dat het online leven van de jongste gene­ra­tie wereld­wij­ze mensen maakt. Op platforms als TikTok en Snapchat doen kin­de­ren creatieve in­spi­ra­tie op en ze maken er vrien­den. De digitale wereld kan verrijkend zijn, vooral voor jon­ge­ren die in het dage­lijks leven weinig ruimte of aan­slui­ting ervaren. Kunnen kin­de­ren zich in sociale situaties onzeker voelen, online is contact een­vou­diger en hier leven ze soms in een grote community.

Tege­lijker­tijd is de rekensom een­vou­dig: de tijd op het scherm gaat ten koste van andere dingen. Wie op zijn mobiel zit, trapt geen balletje, doet geen bood­schap voor zijn moe­der, leest geen boek en maakt geen huis­werk. Oogcontact en echte omgang met leef­tijds­ge­no­ten blijven in die tijd ook achterwege. Intussen bevin­den kin­de­ren zich in een levensfase waarin ze als mens nog zoveel vaar­dig­he­den en andere dingen moeten leren.

Dan gaat het nog niet over de kwali­teit van de dingen die ze online tegen­ko­men. Of over kin­der­mis­bruik dat volgens de politie steeds vaker begint bij Roblox, een onlinespel dat dus niet alleen door miljoenen kin­de­ren wordt gespeeld. Of over de oud-bokser en influencer Andrew Tate, die tiener­zonen met vrouwenhaat hersenspoelt. Of over porno, grens­over­schrij­dend gedrag, desin­for­ma­tie, online haat, oplich­ting, cyberpesten en andere ellende.

”Scherm uit, gezin aan”

Als je wilt dat je kind een gelukkig en succes­vol leven leidt, is er volgens de Ameri­kaanse hoog­le­raar psycho­lo­gie Laurie Santos maar één ant­woord op de vraag hoe oud een kind moet zijn voordat het zijn eerste mobiele tele­foon krijgt: “Wacht zo lang moge­lijk.” Dat is een gedachte die ook de nieuwe Neder­landse ouder­be­we­ging Smart­phonevrij opgroeien voor­staat. In steeds meer lan­den ontstaan verge­lijk­ba­re ini­tia­tie­ven van ouders die zich zorgen maken over het smart­phonebezit onder kin­de­ren en dit willen uitstellen tot een leef­tijd van bij­voor­beeld veer­tien of zes­tien jaar. Ze verenigen zich, zodat hun kind niet de enige zon­der mobieltje in de klas is. Ook lobbyen ze voor een smart­phone­ver­bod op scholen en om de wette­lijke leef­tijdsgrenzen voor sociale media te verhogen en te handhaven. De bewe­gingen hebben elk duizen­den tot tien­dui­zen­den aanhan­gers.

Met de slogan ”Scherm uit, gezin aan” vraagt ook de Week van het Gezin, die volgende week op de kalen­der staat, aan­dacht voor dit on­der­werp. Samen met andere organi­sa­ties zal Gezins­Plat­form.NL de Tweede Kamer hier­voor een concreet plan aanbie­den. Vaker het scherm uit­zet­ten komt ten goede aan de gezonde ont­wik­ke­ling van kin­de­ren en aan de on­der­lin­ge ver­bon­den­heid die een gelukkig gezin kenmerkt, aldus de organi­sa­tie.

Poli­tiek Den Haag is rond het on­der­werp inmiddels al alert. Onlangs pleitte de Tweede Kamer voor een leef­tijdslimiet voor sociale media, onge­twij­feld geïnspireerd door het verbod dat hier­voor sinds kort voor jon­ge­ren onder zes­tien jaar in Australië geldt. Hier liggen bij de poli­tiek moge­lijk­he­den en verant­woor­de­lijk­he­den, maar niet min­der bij techbe­drij­ven. Het zijn de laatsten die aan virtuele platforms en apps een verslavend karakter geven en de gebruiker met algoritmes in zijn gedrag, aan­dacht en keuzes sturen. Dat CEO’s van techbe­drij­ven hun eigen kin­de­ren geen smart­phone geven, onder­streept de ernst van de situatie.

Paradox

Jonathan Haidt zet in zijn invloedrijke boek Gene­ra­tie angst­stoor­nis (2024) aan tot dis­cus­sie over de rol van techno­lo­gie in het leven van jon­ge­ren. De Ameri­kaanse sociaalpsy­cho­loog, die vorige maand Neder­land aandeed, wijst op het ver­band tussen de groeiende problemen bij jon­ge­ren en de opkomst van sociale media. Hij legt ook de vin­ger bij een nieuwe paradox: in de fysieke wereld be­scher­men ouders hun kin­de­ren steeds meer, terwijl ze hen in de digitale wereld zon­der toe­zicht vrijlaten. Deze overbescher­ming offline en onderbescher­ming online draagt bij aan de kwets­baar­heid van jon­ge­ren. Tege­lijk is het een gegeven dat kin­de­ren dóen wat hun ouders doen - dus niet aller­eerst wat deze zeggen. Hun gedrag is in veel gevallen een spiegel van dat van

Meer dan ooit kampen min­der­ja­rigen met depressies, angsten, sociale isolatie, slaap­ge­brek, aan­dachts­pro­ble­men en versla­ving. Het wel­zijn van jon­ge­ren we­reld­wijd is de afgelopen jaren sterk gedaald. Een ont­wik­ke­ling die niet los­staat van een apparaatje dat bijna ie­der­een 24/7 dicht bij zich houdt.

vol­was­se­nen. De laatsten zijn ook daarom aller­eerst verant­woor­de­lijk. Zij zijn niet alleen degenen die hun acht­ja­rige kind een smart­phone cadeau doen, maar geven hen ook voort­du­rend een voor­beeld. Dat doet de jonge moe­der die met de ene hand de kin­der­wa­gen duwt en in de andere hand haar mobiel vasthoudt. En dat doet de vader die zijn tiener niet ziet, omdat hij op zijn mobiel bezig is.

Gouden appels

De Griekse mytho­lo­gie kent het verhaal van Atalanta en de gou­den appels. Atalanta is een snelle jonge vrouw die niet wil trouwen, tenzij een man haar kan verslaan in een hardloop­wed­strijd. Veel mannen doen een poging, maar falen één voor één. Dan komt Hippomenes. Hij weet dat hij Atalanta’s snel­heid niet kan evenaren, dus vraagt hij de hulp van Aphrodite, de godin van de liefde. Zij geeft hem drie gou­den appels, afkoms­tig uit een mythische tuin. Tijdens de race gooit Hippomenes één voor één de gou­den appels op de baan. Atalanta, nieuws­gie­rig en betoverd door hun schoon­heid, stopt telkens om ze op te rapen. Ze verliest daardoor snel­heid - net genoeg om Hippomenes te laten winnen. Atalanta was gefocust, doel­ge­richt, snel. Ze wist wat ze wilde en liet zich niet zomaar van haar koers brengen. Maar toen kwamen er gou­den appels op haar pad. Ze waren mooi, glans­den en trokken haar aan­dacht. En telkens stopte ze - kort, maar lang genoeg om de race te verliezen.

Vertragen

Ook wij vin­den anno 2025 onderweg gou­den appels op ons pad: de verlei­ding van succes, van een comfortabel leven, van de drang om gezien te wor­den. Een gou­den appel is niet per se slecht, maar leidt af. Hij kost focus en vertraagt. Hij ligt voor je voeten te glimmen en schit­te­ren en je móet bukken, kijken, aanraken - even maar - en dát moment kost je de over­win­ning.

De smart­phone is mis­schien wel de meest glanzende gou­den appel van deze tijd - altijd binnen handbereik, als een verleng­stuk van ons­zelf, en voort­du­rend vragend om onze aan­dacht. Hij lonkt met beloftes van in­for­ma­tie, ontspan­ning en contact, en op zich­zelf is hij niet ver­keerd. Maar juist omdat hij zo van­zelf­spre­kend en verlei­de­lijk is, weet hij zelfs de snelste en meest gefocuste af te lei­den. Het is dan niet een ander die je onderweg naar de finish verslaat, maar dat doe je zelf, gedreven door onrust, hunke­ring naar prikkels, en de angst iets te missen.

Renbaan

Tijdens de toe­spraak bij zijn benoe­ming tot scriba van de Pro­tes­tantse Kerk riep ds. Kees van Ekris op tot ‘beke­ring van levens­stijlen die des­truc­tief zijn en slor­dig’. Gaat dit niet over ons mobiel­ge­bruik? Vraagt dit apparaatje, dat zo ont­zet­tend han­dig, nut­tig en leuk is, niet steeds om beke­ring, om inner­lijke focus en discipline? Verstrooiing en versnipperde aan­dacht staan gees­te­lij­ke diepgang in de weg.

In dit licht is het goed om de aanspo­ring aan de Joodse chris­te­nen uit Hebreeën 12 in gedachten te hou­den: “Laten wij met volhar­ding de wedloop lopen die voor ons ligt.” De renner legt alles af wat hem belemmert - “alle last en de zonde, die ons zo ge­mak­ke­lijk verstrikt” - en houdt zijn blik gericht op Jezus. Een wedloop vraagt om toe­wij­ding en discipline. Maar juist die hou­ding geeft energie en winst. Wie bewust omgaat met zijn tijd, ontdekt dat er ruimte ont­staat voor wat ertoe doet: gees­te­lij­ke ver­die­ping, echte verbin­ding, inner­lijke rust.

In de exhor­ta­tie Christus Vivit (Christus leeft), een in 2019 ver­sche­nen offi­cië­le tekst van de roomskatho­lie­ke Kerk, roept paus Fran­cis­cus speciaal jon­ge­ren op om inner­lijk vrij te wor­den en techno­lo­gie bewust te gebruiken. Daarbij geeft hij een viertal hand­rei­kingen: Zoek waar­heid en vermijd op­per­vlak­kige con­tent; gebruik sociale media om het goede nieuws van Jezus te delen; verlies je niet in likes en filters - je bent geliefd zoals je bent; en zoek echte ont­moe­ting, ook buiten het scherm. “Geen enkele digitale techniek kan de kracht van het aanraken, het zien, het luis­te­ren of het aanwe­zig zijn ver­vangen”, aldus de paus.

Herori­ën­ta­tie

De schermstrijd van vandaag vraagt om meer dan regels of restricties. Ze vraagt om een herori­ën­ta­tie toe te laten. En om de wijs­heid om, te mid­den van alle digitale aflei­ding, de blik te richten op het doel van ons leven - en daarin rust te vin­den. Deze rust is geen digitale detox (ontgif­ting) of een lege agenda, maar een vrede die ont­staat als het leven zijn rich­ting vindt in de Opgestane.

_______________

Dit artikel is ge­schre­ven door interim-hoofd­re­dac­teur Tineke van der Waal, verscheen 8 mei 2025 in ‘De Waar­heidsvriend’ en is over­ge­no­men met per­mis­sie.